17 Ağustos 2013

Reşadiye ve Sultan Osman'dan HMS Erin ve HMS Agincourt'a


Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'ndan önce İngiliz tersanelerine iki savaş gemisi siparişi verdiği fakat bu gemilere İngiltere tarafından el konulduğu bilinir. Atlas Tarih Dergisi'nin 3. sayısı konuları arasında bu gemilerin hikayesine de yer veriyor.

Osmanlı İmparatorluğu Ağustos 1911'de Vickers tersanelerine bir dretnot yapımı için sipariş verir. Reşadiye olarak adlandırılan bu dretnotun sözleşme gereği Eylül 1913'te deneme sürüşlerine çıkması gerekmektedir. Fakat Balkan Savaşları esnasında Vickers tersanesi Osmanlı'nın ekonomik krize girebileceği endişesiyle geminin inşaasını ağırdan alır. Halbuki Osmanlı savaş esnasında tüm taksitleri eksiksiz ödemiştir.

Eylül 1913'de dretnot daha yenice denize iner. Teamüller gereği şampanya patlatılarak kutlanan bu etkinlik geminin Osmanlı'ya ait olması nedeniyle gül suyu şişesi kırılarak kutlanır.

Osmanlı donanması Balkan Savaşları'nda Yunan donanması karşısında yetersiz kalınca donanmaya modern gemilerin katılması ihtiyacı iyice kendini belli eder. Öyle ki Yunanistan'ın Averoff zırhlı kruvazörü ile tek başına Osmanlı donanmasına büyük zorluk çıkarmıştır. Osmanlı bu doğrultuda Brezilya adına yapılmakta olan bir başka dretnotu daha satın alır. Bu dretnotun adı da Sultan Osman'dır.

Daha sonra Nisan 1914'te Fatih isimli yeni bir dretnot ile iki kruvazör, dört muhrip ve iki denizaltı siparişi verilir. Fakat 1. Dünya Savaşı'nın ayak sesleri duyulmaktadır. O zamanlar İngiltere'nin Denizcilik Bakanı olan Churchill Alman ve İngiliz savaş gemilerinin sayılarını karşılaştırdıktan sonra İngiliz donanmasının sadece çok küçük farkla üstün olduğunu görür ve Osmanlı gemilerinin de İngiliz donanmasına katılmasına karar verir. Bu hamle İngiliz donanmasını güçlendirmekle kalmayacak ayrıca gemileri Almanlar'ın yararına kullanılabilme ihtimalinden de uzak tutacaktı.

Churchill gemilere el koymak için hukuki dayanak bulamasa da 31 Temmuz 1914 günü İngiliz hükümetinin Reşadiye ve Sultan Osman'a el koyma kararı tersanelere tebliğ edilir. Aynı karar 3 Ağustos 1914'te de Osmanlı hükümetine de bildirilir. Gemilerin yeni isimler sırasıyla HMS Erin ve HMS Agincourt olur. Karar Osmanlı hükümetince sert şekilde protesto edilse de sonuç değişmez.

Lozan Antlaşması'nın maddelerinden biri de bu gemilerin parasından Türkiye Cumhuriyeti'nin vazgeçmiş olmasıdır. Brezilya'dan alınan Sultan Osman dretnotu için 300.000 Sterlin ödendiği ve sonrasında Türkiye'nin Musul petrollerinden 25 yıl için alacağı yüzde 10'luk paydan 500.000 Sterlin karşılığında vazgeçtiğini göz önünde bulundurursak Osmanlı'nın el konulan hakkının ne kadar büyük olduğu anlaşılabilir.

Diğer siparişi verilen gemilerin ise paraları ödenmemiş ve 1. Dünya Savaşı patlak verdiği için inşaaları durdurulmuştur.

İngiliz hükümeti bu iki drednotun dışında iki yolcu gemisine de el koymuştur. Fakat bu vapurlar 1. Dünya Savaşı'ndan sonra Osmanlı'ya iade edilmiştir.


Hiç yorum yok: